Bloedplasma Hongaarse Opstand

Achtergronden

Tijdens de Koude Oorlog maakte in de Oostbloklanden, waaronder Hongarije, de communistische partij de dienst uit. Het regime van de Hongaarse dictator Mátyás Rákosi was een marionettenregering van de Sovjet-Unie. Na de dood van Sovjetdictator Jozef Stalin in maart 1953 nam de starre houding van de Sovjet-Unie tegenover haar satellietstaten enigszins af. Moskou gaf de Oostbloklanden meer ruimte voor een eigen politiek. Rákosi moest als minister-president plaatsmaken voor de meer gematigde Imre Nagy. De nieuwe premier voerde direct een aantal veranderingen door. Hij gaf politieke gevangenen amnestie, schafte interneringskampen af en draaide de collectivisatie van de landbouw terug.

Het versoepelde beleid had tot gevolg dat intellectuelen en dissidenten openlijk over de voor- en nadelen van het communisme en andere wereldideologieën konden spreken en debatteren. De geluiden over ‘echte vrijheid’ en ‘democratie’ die hierbij klonken, stuitten in Moskou echter op grote weerstand. In april 1955 werd Nagy daarom weer vervangen door Rákosi. De Hongaarse veiligheidsdienst Államvédelmi Hatóság (AVH) drukte ieder verzet tegen deze inmenging van de Sovjet-Unie de kop in.

Manifest voor hervorming

Een jaar later was het hek echter alsnog van de dam toen Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov de wandaden van Stalin openlijk veroordeelde. Binnen de Hongaarse Communistische Partij schaarden steeds meer mensen zich achter het gedachtegoed van Nagy. Deze groep wilde het communisme hervormen tot een socialisme met een menselijk gezicht. De Sovjet-Unie probeerde de druk van de ketel te halen door Rákosi te vervangen door Ernö Gerö. De Hongaarse bevolking had echter schoon genoeg van de manipulaties vanuit Moskou. Op 22 oktober 1956 schreef een groep studenten, intellectuelen en politici een manifest, waarin zij hun steun aan Nagy uitspraken. Daarnaast eisten zij dat Hongarije uit het Warschaupact trad.

De volgende dag volgde een massale demonstratie in Boedapest. Het leger en de AVH traden hard op. Een deel van het Hongaarse leger koos echter de kant van de bevolking, waarop de demonstratie in een veldslag ontaardde. Om de gemoederen te bedaren, werd Nagy diezelfde dag nog tot premier aangewezen. Dit mocht niet baten. Het revolutionaire vuur had zich door het hele land verspreid. De bevolking nam de wapens op tegen het Russische leger en de geheime dienst. Vijf dagen lang vormden de grote Hongaarse steden een waar strijdtoneel. Aan beide kanten vielen veel slachtoffers. Op 28 oktober kondigde Nagy een wapenstilstand af en beloofde hij de bevolking democratie met vrije verkiezingen en een meerpartijenstelsel. Hongarije zegde eenzijdig het lidmaatschap van het Warschaupact op en vroeg de Verenigde Naties om zijn neutraliteit te waarborgen. Onverwacht trok het Sovjetleger zich uit Hongarije terug. De vrijheid leek nabij.

Bloedplasma uit Nederland

Tijdens de vijfdaagse Hongaarse Opstand van oktober 1956 raakten duizenden mensen gewond. Een Hongaarse oproep aan internationale hulporganisaties om medische hulpgoederen te leveren, bleek niet aan dovemansoren gericht. Het Nederlandse Rode Kruis vroeg het Ministerie van Oorlog (zoals Defensie toen heette) vliegtuigen beschikbaar te stellen om bloedplasma naar Hongarije te brengen. Op zondag 28 oktober 1956 stonden de dozen bloedplasma op marinevliegkamp Valkenburg klaar om te worden ingeladen. Nadat de directeur van het Nederlandse Rode Kruis de vracht had gecontroleerd, werd het bloedplasma in twee gereedstaande Dakota’s van de Koninklijke Luchtmacht geladen. Diezelfde dag vertrokken deze vliegtuigen van 334 Squadron naar de Oostenrijkse hoofdstad Wenen. De Nederlandse toestellen mochten namelijk niet rechtstreeks naar Hongarije vliegen, omdat het land formeel gezien nog steeds deel uitmaakte van het Warschaupact. Vliegen boven ‘vijandelijk’ territoir was uitgesloten. Eenmaal in Wenen aangekomen, droegen medewerkers van het Rode Kruis zorg voor het transport van het bloedplasma naar Hongarije. Diezelfde avond vlogen de Dakota’s weer naar marinevliegkamp Valkenburg terug.

De Sovjet-Unie slaat terug

Even leek het erop dat Hongarije zich op eigen kracht had ontworsteld aan de Sovjet-Unie. Het Kremlin kon een dergelijk gezichtsverlies echter niet gebruiken, uit vrees dat de Hongaarse revolutie naar de andere satellietlanden in Midden- en Oost-Europa zou overslaan. Op 4 november 1956 sloeg de Sovjet-Unie daarom keihard terug en viel Hongarije binnen. Met een overmacht aan militairen, tanks en vliegtuigen werd de Hongaarse Opstand meedogenloos neergeslagen. Daarmee was Hongarije weer terug in het communistische gareel.