1990-2001: Naar een expeditionaire krijgsmacht
De jaren na de Koude Oorlog staan in het teken van een ingrijpende nieuwe structuur en afslanking van de Nederlandse strijdkrachten. De krijgsmacht krimpt in en verandert drastisch van karakter. De opkomstplicht voor de militaire dienst is in 1996 opgeschort. Nederland krijgt een beroepsleger.
Naar een expeditionaire krijgsmacht
Overzicht gebeurtenissen
-
Periode 1990 -2001
-
Irak valt op 2 augustus 1990 buurland Koeweit binnen. De internationale operatie die daarop volgt krijgt de naam Desert Shield. Desert Shield heeft de volgende doelstellingen:
- eventuele verdere agressie van Irak tegengaan, bijvoorbeeld richting Saoedi-Arabië;
- VN-sancties tegen Irak uitvoeren;
- geallieerde strijdkrachten in de Golfregio opbouwen.
Operatie Phalanx
De Nederlandse regering besluit op 13 augustus om 2 schepen naar de Straat van Hormuz te sturen. Het gaat om het L-fregat Hr.Ms. Witte de With en S-fregat Hr.Ms. Pieter Florisz met 2 Lynx-helikopters. Zij nemen daar deel aan operatie Phalanx. Dit is een operatie van de West-Europese Unie ter ondersteuning van Desert Shield.
Op 17 januari 1991 stuurt Nederland squadrons van de 3e en 5e Groep Geleide Wapens met Patriot-, Hawk en Stinger-raketten naar Turkije. Zij moeten de vliegbasis Diyarbakir beschermen tegen Iraakse aanvallen met Scud-raketten. Ook nemen luchtmachtmilitairen in Israël met Patriot-raketten deel aan de verdediging van Jeruzalem tegen aanvallen met Scuds.
Desert Storm
Op 17 januari begint een luchtoffensief onder de codenaam Desert Storm. Na 6 weken van luchtaanvallen volgen 4 dagen van grondoorlog. Dit leidt tot de bevrijding van Koeweit.
-
Minister van Defensie Relus ter Beek kondigt een ingrijpende reorganisatie van de strijdkrachten aan. Hij doet dit in de Defensienota ‘Herstructurering en verkleining’. De landmacht moet als gevolg fors inkrimpen.
Deelname aan VN-vredesoperaties
De minister maakt ook duidelijk dat de deelname aan VN-vredesoperaties een belangrijk bestanddeel gaat vormen van het toekomstige Defensiebeleid. Dit leidt tot de oprichting van 11 Luchtmobiele Brigade. Deze brigade is uitgerust met gevechts- en transporthelikopters. Hierdoor kan de eenheid deelnemen aan het NAVO-rapid reaction cor
-
Een eenheid van 600 landmachtmilitairen en 400 mariniers neemt deel aan operatie Provide Comfort in Noord-Irak. Het is een humanitaire interventie van de VN voor de Koerdische bevolking die op de vlucht is geslagen voor de troepen van Saddam Hoessein.
Safe haven
Hiervoor heeft de VN-Veiligheidsraad van Noord-Irak een safe haven gemaakt. Hier is de soevereiniteit van Irak opgeschort. Het is de taak van de militairen om:
- het gebied te beveiligen;
- de terugkeer van vluchtelingen naar huis of naar opvangkampen te begeleiden;
- toezicht te houden op Koerdische verzetstrijders;
- een begin te maken met de bouw van opvangkampen.
Terugtrekking
Halverwege juli trekt de multinationale strijdmacht zich terug uit Noord-Irak. In Zuid-Turkije wordt een snelle en multinationale interventiemacht geformeerd. Deze tweede fase van operatie Provide Comfort eindigt 27 september.
-
Op 12 maart 1992 gaat er een bataljon van het Korps Mariniers naar Cambodja . Een ruime maand eerder ging de regering al akkoord met de uitzending van een aantal militairen. Zij gaan voor een mijnenbestrijdingsoperatie die hoort bij UNAMIC (United Nations Advanced Mission in Cambodia). UNAMIC gaat verder als UNTAC (United Nations Transitional Authority in Cambodia).
Nederland stelt ook transportvliegtuigen en helikopters van de luchtmacht en een logistieke eenheid van de landmacht ter beschikking. UNTAC voert vanaf 15 maart 1992 het bewind over het door (burger)oorlogen geteisterde Cambodja. Dit bewind duurt 1,5 jaar. In die periode stuurt de marine in totaal 3 keer een bataljon mariniers voor de UNTAC-missie.
-
De krijgsmacht neemt deel aan UNPROFOR in het voormalige Joegoslavië. Deze VN-troepenmacht heeft een vredeshandhavende taak.
Eind januari 1992 maakt een wapenstilstand een eind aan de strijd tussen Serviërs en Kroaten in Kroatië. Hierdoor kunnen vluchtelingen terugkeren naar hun woonplaatsen. UNPROFOR controleert deze wapenstilstand. Het gebied waarvoor UNPROFOR verantwoordelijk is, wordt in juni 1992 uitgebreid tot Bosnië-Herzegovina.
In het oosten van Bosnië wonen vele tienduizenden moslims. In juni 1993 roept de VN daar een aantal gebieden uit tot ‘veilige gebieden’. UNPROFOR moet de veiligheid in deze gebieden waarborgen. De VN-missie eindigt 20 december 1995. In totaal ne men ongeveer 10.000 Nederlandse militairen deel aan deze missie.
-
Op 12 januari 1993 verschijnt de Prioriteitennota ‘Een andere wereld, een andere Defensie’. Hierin presenteert minister Relus ter Beek een blauwdruk voor de inkrimping en herstructurering van het Nederlandse Defensieapparaat. Er is sprake van een aanzienlijke afslanking. Een van de hoofdtaken is volgens de het beleidsstuk het deelnemen aan vredesoperaties. De krijgsmacht moet expeditionair worden. Het ambitieniveau is om aan 4 vredeshandhavende operaties tegelijk deel te nemen voor een periode van maximaal 3 jaar.
Het is lastig om dienstplichtigen uit te zenden om crisisbeheersingsoperaties uit te voeren. Zij hebben namelijk het recht een uitzending te weigeren. Een beroepsleger is daarom geschikter voor de expeditionaire taken. Dit is een belangrijk reden waarom de regering in de Prioriteitennota de opschorting van de opkomstplicht voor dienstplichtigen aankondigt. De dienstplicht blijft wel bestaan, maar zolang er geen ernstige dreigingen zijn, hoeven dienstplichtigen niet meer actief te dienen.
-
Van 1993 tot eind 1995 maken F-16's van de Koninklijke Luchtmacht deel uit van een NAVO-luchtvloot voor operatie Deny Flight. Deze operatie moet het internationale vliegverbod boven Bosnië-Herzegovina met militaire middelen afdwingen. Dit staat in een resolutie van de Verenigde Naties.
Operatie Deliberate Force
F-16´s van de Koninklijke Luchtmacht nemen ook deel aan de operatie Deliberate Force in Bosnië-Herzegovina. Dit is een luchtcampagne in de nazomer van 1995. Dit bombardementsoffensief tegen de Bosnische Serviërs maakt de weg vrij voor het Dayton-vredesakkoord. Dit akkoord komt eind december 1995 tot stand.
-
Operatie Sharp Guard komt voort uit de eerdere operaties Maritime Guard (NAVO) en Sharp Fence (WEU). Een internationaal samengestelde vloot onder NAVO-bevel voert deze operatie met VN-mandaat uit. De schepen behoren tot de NAVO-samenwerkingsverbanden STANAVFORLANT en STANAVFORMED.
Operatie Sharp Guard is een embargo-operatie en vindt altijd plaats in de Adriatische Zee. Nederland levert voor deze embargo-operatie tot aan de beëindiging ervan in 1996, structureel 1 fregat en 2 Orion-patrouillevliegtuigen. Op 18 juni 1996 schort de VN operatie Sharp Guard op en op 2 oktober 1996 wordt de operatie beëindigd.
-
Een internationaal embargo en diplomatieke druk moeten de terugkeer van de verdreven president Jean-Bertrand Aristide naar Haïti mogelijk maken. Op verzoek van de VS doet Nederland daaraan mee met een fregat en een Orion-patrouillevliegtuig. Voor de maritieme blokkade van Haïti zet de marine beurtelings in:
- S-fregat Hr.Ms. Bloys van Treslong;
- M-fregat Hr.Ms. Karel Doorman;
- M-fregat Hr.Ms. Willem van der Zaan.
Een jaar later eindigt Operatie Support Democracy in Haïti . Eind 1994 stuurt Nederland marechaussees naar Haïti als politiewaarnemers. Voor de United Nations Mission in Haïti (UNMIH) is er van maart 1995 tot en met januari 1996 ook een marinierscompagnie (150 man).
-
In de Politiewet van 1993 staan de taken van de Koninklijke Marechaussee. Deze wet vormt ook de grondslag voor de samenwerking met en de bijstand aan de civiele politie.
De Koninklijke Marechaussee krijgt politie- en veiligheidstaken op de nationale luchthaven Schiphol en de andere burgerluchthavens. Ook krijgt zij weer een vaste plaats in het politiebestel voor de orde- en wetshandhaving.
-
Enkele duizenden landmachtmilitairen helpen in de strijd tegen het wassende water in Limburg, Noord-Brabant, Gelderland, Overijssel en Zuid-Holland. De Maas en andere grote rivieren in deze provincies treden buiten hun oevers en veroorzaken overstromingen. De militairen assisteren bij dijkversterking, onder meer bij de plaats Ochten. En zij helpen bij de evacuatie van bewoners uit de ondergelopen gebieden.
-
Met de komst van 30 Apaches haalt de luchtmacht zijn eerste gevechtshelikopters binnen. De Apaches komen bij 301 en 302 Squadron op Vliegbasis Gilze-Rijen. De taken die met de Apache kunnen worden uitgevoerd zijn veelzijdig. Deze variëren van gepantserde doelen uitschakelen tot gebieden vanuit de lucht bewaken.
Bijdrage aan SFOR-vredesmacht
De eerst inzet van Apaches is van juni 1998 tot september 1999. Dit is in Bosnië ter ondersteuning van de SFOR-vredesmacht. De bemanning van de Apaches constateert verschillende keren dreigende overtredingen van de vrede. Hierdoor kan de SFOR-macht op tijd maatregelen nemen.
Binnenlandse inzet
Ook in Nederland worden de Apache-helikopters regelmatig ingezet bij calamiteiten.
-
Bosnisch-Servische troepen onder generaal Ratko Mladic veroveren de moslimenclave Srebrenica. De Nederlandse eenheid Dutchbat-III (13 Infanteriebataljon Luchtmobiel) beschermt deze enclave. Het is 1 van de 6 Bosnische moslimgebieden (safe areas) die VN-troepen moeten beveiligen. Dutchbat-III kan niets tegen de oprukkende Bosnische Serviërs uitrichten. Na de val van de enclave brengen de Serviërs ongeveer 8.000 moslimmannen om het leven.
Commotie
De val van de enclave zorgt wereldwijd voor veel commotie. Het herinnert Nederland aan de risico’s die verbonden zijn aan deelname aan vredesondersteunende operaties.
-
Er zijn bezuinigingen op de defensie-uitgaven in Nederland en Duitsland. Daarom besluiten beide landen een gezamenlijk Duits-Nederlands Legerkorps op te richten, 1(GE/NL) Corps.
Verdediging Midden-Europa
De vestigingsplaats van het hoofdkwartier van 1(GE/NL)Corps is Münster. Het korps telt 28.000 militairen en staat onder bevel van de NAVO. Het is belast met de verdediging van Midden-Europa. De staffuncties worden gelijkelijk verdeeld over Duitse en Nederlandse officieren.
Grote internationale troepenmacht
In 2002 is er een reorganisatie van de staf van het legerkorps tot High Readiness Forces (Land) Headquarters. Het HRF(L)HQ kan in een crisisgebied leiding geven aan een internationale troepenmacht van ruim 50.000 militairen.
Van 1 juli 2017 tot 1 juli 2018 staat het legerkorps als Joint Task Force Headquarters (Land) paraat om wereldwijd joint operaties te leiden.
-
Door ondertekening van een vredesakkoord stopt op 14 december 1995 de strijd in Bosnië. Hierna treedt op 20 december IFOR in werking. Op deze datum eindigt UNPROFOR officieel. IFOR is geen ‘blauwe’ operatie (van de VN), maar een ‘groene’ (van de NAVO, Rusland en andere niet-NAVO-leden). Nederland stuurt 2.100 militairen. Het is de taak van IFOR toe te zien op een ongestoorde uitvoering van de vredesvoorwaarden.
SFOR treedt aan
Precies een jaar later wordt IFOR opgeheven en treedt SFOR (Stabilisation Force) aan. Deze NAVO-troepenmacht moet voorwaarden creëren voor een terugkeer van stabiel en democratisch civiel bestuur in Bosnië. Nederland stuurt tot 2004 in totaal 27.500 militairen. Hierna draagt Nederland bij aan de vredeshandhaving in Bosnië met een deelname aan de stabilisatiemacht EUFOR van de Europese Unie. De Nederlandse inzet stopt in 2011.
-
Nederland heeft voortaan een beroepsleger. Op 30 augustus 1996 neemt de marine in Den Helder officieel afscheid van haar laatste in Nederland dienende dienstplichtigen. De landmacht doet dat op 22 augustus 1996 op de Trip van Zoudtlandkazerne in Breda.
Over het opschorten van de opkomstplicht is lang gedebatteerd. De Commissie-Meijer vindt in 1992 dat de opkomstplicht moet blijven. De Tweede Kamer besluit in 1994 toch dat deze kan worden opgeschort. De streefdatum is 1 januari 1998. Door het voorspoedige verloop van de herstructurering van de krijgsmacht kan het einde van de opkomstplicht twee jaar eerder ingaan.
-
De marechaussee valt al sinds 1969 rechtstreeks onder de minister van Defensie. Sinds 1972 is het financiële beheer hetzelfde als van de andere krijgsmachtdelen.
Minister van Defensie Joris Voorhoeve besluit de Koninklijke Marechaussee op 25 maart 1998 de status van zelfstandig krijgsmachtdeel te geven. Diezelfde dag verbindt koningin Beatrix haar naam aan de hoofdvestiging van de marechaussee in Den Haag.
-
Landmachtmilitairen nemen deel aan de VN-vredesmacht op het eiland Cyprus. De militairen moeten de bestandslijn tussen het Griekse en Turkse deel van het eiland controleren. De onenigheid op Cyprus dateert al van 1954. Het gaat over de door de Griekse bevolking van het eiland gewenste aansluiting bij Griekenland. Het Turkse deel is hier fel tegen. De vredesmacht bestaat al sinds 1964. De United Nations Peacekeeping Force in Cyprus (UNFICYP) is ingesteld door de VN Veiligheidsraad.
-
In een provincie in het zuiden van Servië is een burgeroorlog aan de gang. Servië probeert deze opstand in Kosovo te onderdrukken. De manier waarop doet denken aan de methodes die eerder in Bosnië en Kroatië zijn gebruikt.
Operatie Allied Force
De NAVO grijpt in en begint operatie Allied Force, een bombardementscampagne. Nederlandse F-16's slagen erin een Joegoslavische MiG-29 neer te halen. De Joegoslavische president Milosevic stemt op 10 juni 1999 in met een staakt-het-vuren. Een grote NAVO-strijdmacht (KFOR) trekt 2 dagen later Kosovo binnen. Nederland stelt een artillerieafdeling en een geniehulpbataljon beschikbaar.
Terugkeer Albanese Kosovaren en wederopbouw
Het is aan de Kosovo Force (KFOR) om de terugkeer van de gevluchte Albanese Kosovaren te begeleiden. En om de wederopbouw van Kosovo mogelijk te maken. De Nederlandse militairen blijven tot juni 2000. De F-16’s zijn tot begin 2001 actief boven de Balkan.
-
De NAVO stuurt eind augustus 2001 een troepenmacht om de wapens van de Albanezen in te nemen. Ook bekend als operatie Essential Harvest. Dit in het kader van een vredesakkoord tussen de Macedonische regering en Albanese rebellen.
De Albanese opstandelingen stoppen hun gewapende strijd in ruil voor meer gelijke rechten. Nederland stuurt een compagnie militairen van de luchtmobiele brigade. Zij nemen deel aan de in totaal 4.000 man tellende Task Force Harvest. De NAVO-operatie stopt 27 september 2001. Dit is na de inzameling van bijna 4.000 wapens en tienduizenden stuks munitie.
Task Force Fox
Een jaar later, in 2002, neemt Nederland de leiding op zich van Task Force Fox. Deze troepenmacht in Macedonië beschermt een half jaar lang een groep internationale waarnemers.
-
