Bouwen, graven en lopen: Dick Gras in krijgsgevangenschap
"Lievelingen, houd je goed hoor. Maak je niet ongerust over mij. Spoedig zullen de vredesklokken luiden en ben ik weer bij jullie. Dag schatten. Veel liefs, je liefhebbende man en pappa.” Deze bemoedigende woorden schrijft de Nederlander Dick Gras in een briefje naar zijn vrouw en zoon. Hij schrijft dit terwijl hij als krijgsgevangene vastgehouden wordt in Stuttgart. Dit bericht is samen met andere documenten en foto’s terug te vinden in de collecties van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH). Deze stukken geven een vrij compleet beeld over de ervaringen van de Nederlander tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Gedwongen tot arbeid
In de eerste oorlogsjaren zijn Nederlandse officieren en militairen die de Erewoordverklaring weigeren te onderteken al in krijgsgevangenschap afgevoerd. In 1943 volgen duizenden onderofficieren en overige manschappen, die gehoor hebben gegeven aan de oproep tot krijgsgevangenschap van de bezetter. Zo ook Dick Gras, korporaal-machinist bij de Koninklijke Marine. De 32-jarige Gras komt terecht in het Arbeitskommando 3016 in Stuttgart, samen met honderden andere Nederlanders. Ze verblijven aanvankelijk in een grote overdekte wielerbaan in het centrum van de stad. Van hieruit gaan de krijgsgevangenen in groepen de stad door om puin te ruimen na bombardementen, het herstellen van schade aan daken, ruiten, gasleidingen en rioleringen. Daarnaast helpen zij met het graven van schuilkelders. Gras moet als bouwvakker houten graanschuren bouwen.
Tussen puin en papier
In zijn verslag staat Gras uitgebreid stil bij zijn krijgsgevangentijd in Stuttgart. Zo schrijft hij bijvoorbeeld over het grote bombardement in de nacht van 7 op 8 oktober 1943, als honderden Britse bommenwerpers boven de stad hun bommen laten vallen. Gras en de andere krijgsgevangenen duiken onder in de schuilkelder van de wielerbaan. Wanneer hij de volgende morgen weer bovenkomt, ziet hij tot zijn ontsteltenis dat de hele sporthal is weggevaagd. Op de kleding die ze aanhebben na, gaat alles verloren. Omdat de baan volledig verwoest is, worden Gras en de andere krijgsgevangenen overgeplaatst naar een nieuw onderkomen: ditmaal een schoolgebouw.
-
Dick Gras (midden) ruimt met twee medegevangenen puin na een bombardement in Stuttgart.
Vanaf oktober gaat Gras tewerk bij een dakdekkersbedrijf. Hij graaft onder het schoolgebouw een nieuwe schuilkelder. Deze is groot genoeg om alle gevangenen, de bewakers, enkele omwonenden en de conciërge en zijn gezin op te vangen. De bouw van de schuilplaats is geen overbodige luxe. De bombardementen nemen toe, dus hier wordt veel gebruik van gemaakt.
Het is de gevangenen toegestaan brieven en kaarten naar het thuisfront te sturen, wat Gras regelmatig doet. De brieven moeten eerst nog door de censuur voordat ze al dan niet verstuurd worden.
Het einde van de nachtmerrie
Begin april volgt de evacuatie van de krijgsgevangenkampen in Stuttgart en omgeving. In een paar dagen tijd loopt Gras gedwongen naar het oosten en moet een paar weken later weer dezelfde weg terug lopen naar Ludwigsburg, ten noorden van Stuttgart. Op 21 april 1945 worden alle gevangenen hier door Franse troepen bevrijd. Negen dagen later schrijft Gras als vrij man zijn eerste brief naar huis. Hierin beschrijft hij schrijft hoe fijn het is dat de kamphekken open zijn en er geen bedreigingen meer plaatsvinden. De penibele situatie op dat moment zet hij op papier:
'Het was hoognodig dat we bevrijd werden, want we waren allen ondervoed.'
De weken die volgen bestaan uit onderlinge voetbalwedstrijden spelen en aansterken. Een maand later vertrekt Gras uit Ludwigsburg, om via Frankrijk en België in Nederland aan te komen: terug naar huis in Heiloo. Het verslag eindigt met de vermelding dat hij na drie weken verlof naar Engeland wordt overgeplaatst, waar hij zijn dienst weer oppakt.
Collectie uitgelicht
Zelf lezen wat Dick Gras naar huis schrijft en meemaakt tijdens zijn krijgsgevangenschap? Kijk dan via deze link online in collectie 444 Krijgsgevangenschap en kampen, 1942-1945.
