Capitulatie en afronding
De Amerikanen en Britten verwachtten vóór D-Day dat de militaire macht van nazi-Duitsland na ongeveer een jaar zou breken. Deze schatting kwam vrij aardig uit, maar de strijd ontrolde zich wel anders dan verwacht. De geallieerde opmars in West-Europa verliep na de landing in Normandië met horten en stoten, met het oponthoud vlak na de invasie en de misgreep van Market Garden. Het strijdverloop bepaalde mede de gedeelde bevrijding van Nederland.
Op 30 april 1945 pleegde Adolf Hitler zelfmoord in de Berlijnse Führerbunker. Twee dagen later viel Berlijn definitief in handen van het Rode Leger. Het duurde tot 8 mei (Victory in Europe, VE-Day) voordat de wapens in Europa zwegen. Op 4 mei accepteerde Montgomery op de Lüneburger Heide de Duitse overgave voor Nederland, Noordwest-Duitsland en Denemarken. Maar er volgde nog een afzonderlijke capitulatie van de Duitse troepen in West-Nederland. Dat gebeurde in twee stappen in Wageningen op 5 mei (bespreking van de capitulatievoorwaarden en ondertekening in Hotel de Wereld) en 6 mei (technische uitwerking van de overgavebevelen in de aula van de Landbouwhogeschool).
Ook voor West-Nederland was het einde van alle ontberingen in zicht. Mede door wederzijds wantrouwen daalden de eerste geallieerde voedselpakketten pas op 29 april in West-Nederland neer, het begin van de hulpoperaties Manna (van de Britten) en Chowhound (van de Amerikanen). Ook over land reden transporten met voedsel en andere voorraden naar het westen. Op 8 mei trokken Canadese eenheden en de Nederlandse Irenebrigade Den Haag binnen. Diezelfde dag bereikten de bevrijders ook Amsterdam.
-
Capitulatieonderhandelingen in Hotel De Wereld in Wageningen.
Tragische laatste maanden
In de laatste fase van de oorlog kreeg de bevrijding rommelige en harde, soms ronduit absurde kanten. Hoewel de geallieerden hun luchtaanvallen boven West-Nederland zo beperkt mogelijk hielden, vielen er toch nog burgerdoden, zoals bij het vergissingsbombardement op de Haagse wijk Bezuidenhout. Tragisch was ook de strijd die Georgische hulptroepen in april wekenlang voerden tegen hun voormalige Duitse meesters op het eiland Texel. Er vielen vele honderden doden en gewonden. De Duitse troepen op Texel gaven zich pas op 20 mei over, op 30 mei volgde Terschelling, op 3 juni Ameland en Vlieland en op 12 juni Schiermonnikoog. Dat was ruim een jaar na D-Day.
De laatste twee oorlogsmaanden liepen boven de grote rivieren overal gefrustreerde leden van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) rond. In de in september 1944 opgerichte BS waren de belangrijkste verzetsgroepen samengebracht. De BS’ers hadden gehoopt op een belangrijke rol tijdens de bevrijding, maar dat stonden de geallieerde bevelhebbers – bang voor nog meer chaos – nauwelijks toe. Soms gingen BS’ers ongeoorloofd over tot het ontwapenen van Duitse militairen. In de nerveuze dagen rond de Duitse capitulatie kwam het op verschillende plekken nog tot schietpartijen waarbij prikkelbare BS’ers betrokken waren. Het bekendst is het vuurgevecht van 7 mei op de Dam in Amsterdam, dat ruim dertig burgers het leven kostte.
Toch is het algemene beeld ook dat de discipline onder de 120.000 Duitsers in West-Nederland opvallend goed bleef. De geallieerden lieten de Duitse hiërarchie zelfs bewust in stand. Het resultaat was een geordende – en binnen enkele weken afgeronde – aftocht richting de Heimat. Wel werden nog onrechtmatig duizenden Duitsers ingezet voor het ruimen van mijnen en munitie – met name in de zogenoemde Brigade Draeger.
Verbrokkelde bevrijding
Na mei 1945 keerden rust en orde geleidelijk terug. De laatste Canadezen zouden in 1946 vertrekken. Inmiddels was een voorzichtig begin gemaakt met de wederopbouw. De bevrijding van Nederland was een niet onverwachte, maar wel verbrokkelde aangelegenheid geweest. Er was niet één bevrijdingsmoment. Dat had alles te maken met de geallieerde strategie en het strijdverloop. De Nederlandse regering had daarop nauwelijks invloed. Nederland was en bleef van secundair belang in de geallieerde opmars naar Berlijn. De bevrijding was bovenal een oorlog op de flank.
Door Christ Klep
Een uitgebreidere versie van dit artikel staat in het boektijdschrift Vrij!, een uitgave van het NIMH.
Foto's capitulatie en afronding
Voor meer beeldmateriaal van de bevrijding van Nederland, zie onze beeldbank.
