Beeldcollectie uitgelicht! Persoonskaarten Vrouwen Hulpkorps (VHK)
Tijdens de Tweede Wereldoorlog bevinden zich in Engeland veel Nederlandse vrouwen die na de bevrijding van Nederland willen helpen bij de hulpverlening. Het Vrijwillige Vrouwen Hulpkorps is geboren. Koningin Wilhelmina is van mening dat vrouwen een mooie, ongewapende, humanitaire taak kunnen vervullen, maar dat militaire verbondenheid daarvoor niet nodig is. De minister van Oorlog ziet een andere rol voor de vrouwen weggelegd. In april 1944 krijgt het korps alsnog een militaire status en wordt het omgedoopt tot Vrouwen Hulpkorps (VHK).
De eerste vrouwelijke commandant van het korps is Cornelia Smit-Dyserinck. Haar persoonskaart maakt onderdeel uit van een bijzondere schenking die het Nederlands Instituut voor Militaire Historie in 2018 ontvangt. Emma Staf, die van 1954 tot 1989 bij de Koninklijke Landmacht dient, schenkt haar archief met daarin onder meer 347 militaire persoonskaarten van de eerste vrouwen die bij het VHK dienen.
Dappere vrouwen
Onder deze VHK’sters van het eerste uur zijn ook een paar Engelandvaarders, zoals Ellis Brandon (22 jaar bij inschrijving in 1944), Elsa van Dien-Hendrix (32 jaar), Martha van Esso-Polak (27 jaar), Elly Nauta-Moret (28 jaar), Rie Knapper (36 jaar) en Emmy Rutten–Broekman (39 jaar). Op 13 november 1944 steken vijf van hen over naar het Belgische Oostende om geëvacueerde kinderen te helpen.
Elsa van Dien-Hendrix is Engelandvaarder geworden nadat haar man in het kader van de anti-Joodse maatregelen ontslagen is. Rie Knapper, de vrouwelijke Soldaat van Oranje, is naar de Verenigde Staten gestuurd om Nederlanders voor het VHK te werven, maar keert vrij snel terug naar bevrijd Nederland, waar zij adjudant van koningin Wilhelmina wordt. De anderen zijn betrokken bij de voedselvoorziening en het begeleiden van evacuaties. Zo escorteren zij tijdens de Hongerwinter talloze kindertransporten naar Groot-Brittannië, waardoor in totaal tweeduizend ondervoede kinderen uit Zuid-Nederland de kans krijgen om te herstellen van de hongersnood.
Wat vertellen de persoonskaarten?
Dat deze persoonskaarten behouden zijn is bijzonder en de collectie vormt voor onderzoekers een ware schatkist aan informatie. Op de kaarten zijn diverse persoonsgegevens opgenomen, zoals naam, geboortedatum en geboorteplaats, maar ook het opleidingsniveau, de burgerlijke staat, familiebetrekkingen en soms de bloedgroep of religie. Bovendien bevat een deel van de persoonskaarten unieke militaire pasfoto’s. Zo ook van vier van de hiervoor genoemde Engelandvaarders, die, net als vele anderen, hierdoor een gezicht krijgen.
Met deze gegevens leren we het een en ander over de levens van deze bijzondere vrouwen. Over Rie Knapper leren we bijvoorbeeld dat ze gescheiden is, maar dat de naam van haar ex-man nog wel als haar achternaam op de persoonskaart staat (Stokvis-Knapper). En van Emmy Rutten-Broekman weten we dat ze op Sumatra geboren is en een diploma voor het besturen van "Heavy Vehicles" bezit. Ook Ellis Brandon bezit dit diploma. De Haagse Elly Nauta-Moret is opgeleid tot doktersassistente en Elsa van Dien-Hendrix heeft de opleiding directrice van een openbare bibliotheek gevolgd. Esso-Polak legt voor de oorlog met succes het artsexamen af, en is getrouwd met een chirurg.
Zelf raadplegen
Maak zelf kennis met deze vrouwen. De persoonskaarten zijn gedigitaliseerd en voor het overgrote deel digitaal toegankelijk via www.archieven.nl. De portretten van deze vrouwelijke militairen zijn ook te zien in de beeldbank van het NIMH.
Door Nicolette Faber-Wittenberg